Barwniki – substancje rozpuszczalne w rozpuszczalnikach lub odpowiednich kąpielach, barwiące bezpośrednio lub wytwarzające barwniki na materiale barwionym oraz substancje nierozpuszczalne, stosowane do barwienia w postaci rozdrobnionych cząstek stałych (pigmenty).
Barwniki dzielą się na n a t u r a l n e, występujące zarówno w organizmach roślinnych i zwierzęcych – barwniki naturalne organiczne, jak i w minerałach -barwniki naturalne nieorganiczne oraz na barwniki syntetyczne, będące produktami syntezy chemicznej.
W farbiarstwie domowym najczęściej są stosowane barwniki barwiące bezpośrednio, absorbowane przez materiał barwiony wprost z kąpieli o odczynie obojętnym (np. wodnej), zasadowym lub kwaśnym.
Barwniki wytwarzane na materiale barwionym obejmują substancje trudno rozpuszczalne, wytrącane w porach materiału barwionego. Wytrącanie następuje przez utlenianie substancji barwnej, rozpuszczalnej w wodzie lub przez syntezę trudno rozpuszczalnej substancji barwnej w wyniku kolejnego działania dwóch kąpieli,zawierających zdolne do reakcji związki rozpuszczalne.
Wyodrębnioną grupą barwników są pigmenty, wykorzystywane do produkcji farb i lakierów kryjących, w przemyśle gumowym, tworzyw sztucznych, papierniczym i innych. Pigmenty naturalne organiczne występują w kwiatach i owocach roślin (antocjany o barwach od różowej do niebieskiej i flawony o różnych odcieniach barwy żółtej), w organizmach zwierząt i drobnoustrojów.
Badania i ustalenie budowy chemicznej pigmentów organicznych umożliwiło ich syntezę oraz otrzymanie wielu barwników pochodnych. Pigmenty organiczne nie są stosowane w praktyce. Pigmenty nieorganiczne otrzymuje się przez zmielenie różnych barwnych minerałów.
Do najważniejszych pigmentów nieorganicznych (naturalnych i syntetycznych) należą: białe – CaCO3 (kreda szlamowana), MgC03-Mg(0H)2-3H20 (magnezja biała), MgO (magnezja palona), ZnO (biel cynkowa), Ti02 (biel tytanowa), BaSO4 (litopon), 2PbCO3-Pb(0H)2 (biel ołowiana); srebrny – pył glinowy; żółte – PbCrO4 (żółcień chromowa), ochra (palona glina); złoty – siarkochlorek cyny o złożonym składzie chemicznym; czerwone -Pb3O4 (minia), Fe2O3 (czerwień żelazowa); zielony – złożone związki boru (zieleń Guineta); niebieskie – złożone glinokrzemiany (ultramaryna), złożona sól cyjanożelazowa (błękit pruski); czarny – sadza,