Rzym – Panteon.

Panteon, czyli świątynia poświęcona wszystkim ważniejszym bogom, to jedna z najdoskonalszych, a zarazem najsławniej szych budowli antyku rzymskiego. Zbudowano ją około 125 roku, za panowania i z polecenia cesarza Hadriana, zapewne we dług projektu znanego w starożytności architekta greckiego Apollodorosa z Damaszku, twórcy m.in. Forum Trajana w Rzymie. Prawdopodobnie w 123 roku, w efekcie konfliktu z cesarzem, Apollodoros został wygnany z Rzymu, a następnie skakany na śmierć i stracony.

Budowla stanęła na miejscu wcześniejszego, spalonego Panteonu Agryppy z czasów Augusta. Architekt otrzymał trudne zadanie włączenia pozostałości pierwotnej budowli do nowego projektu. Wywiązał się jednak z tego zadania znakomicie, przynosząc sobie i dziełu wiekopomną sławę.

Panteon jest niezwykle harmonijnym połączeniem cech architektury greckiej i rzymskiej. Prowadzi do niego szesnastokolumnowy portyk, zwieńczony trójkątnym frontonem. Za portykiem znajduje się wyższa od niego przybudówka, z wystającą nad frontonem portyku ścianą attyki. Z przybudówki tej wchodzi się do olbrzymiej rotundy, stanowiącej właściwy Panteon. Ściany rotundy, bez okien, wyłożone białym marmurem, przerywa rytmicznie osiem dużych nisz mieszczących posągi ośmiu bóstw. Największą rewelacją, zarówno estetyczną, jak przede wszystkim konstrukcyjną, jest tu jednak kolosalna kopuła przykrywająca rotundę. Jej rozpiętość, a zarazem średnica rotundy, wynosi 43,3 metra! Umiejętność przesklepienia tak wielkimi przestrzeni, tu zaprezentowana po raz pierwszy w dziejach architektury, budziła i do dziś budzi zrozumiały podziw dla budowniczych starożytności. (W czasach renesansu Brunelleschi kopułą katedry florenckiej, a Michał Anioł kopułą bazyliki św. Piotra w Rzymie pragnęli właśnie dorównać mistrzostwu twórcy Panteonu). Wysokość wnętrza świątyni, do wierzchołka kopuły, wynosi również 43,3 metra, co nadaje temu wnętrzu optyczne wrażenie harmonii i doskonałości.

Środek kopuły przebija duży okrągły otwór – jedyne miejsce, przez które światło dostaje się do wnętrza. Miejsce to wybrane jest znakomicie, dzięki czemu promienie słoneczne kładą się łagodnie na ścianach, wnękach i posągach rotundy odbijają się od misternie rzeźbionych i złoconych kasetonów sklepienia.

Panteon pozostał szczytem osiągnięć architektury rzymskiej, typem budowli wielokrotnie naśladowanym w czasach nowożytnych. Klasycznemu pięknu wnętrza odpowiada surowa, ale równie harmonijnie ukształtowana bryła budowli, rytmiczna gradacja trzech jej elementów – portyku, przedsionka i majestatycznej, kolosalnej rotundy.