Stambuł – Hagia Sophia.

W styczniową noc roku 532 spłonęła świątynia Mądrości Bożej w Konstantynopolu (dziś Stambuł). Wielki Justynian, pod którego berłem potęga Bizancjum osiągnęła na krótko swe apogeum, podjął natychmiast budowę nowej świątyni — wielkiej, wspaniałej, na miarę aspiracji boskiego pomazańca. Architekci Izydor z Miletu i Anthemios z Trallesu w ciągu zaledwie pięciu lat (522-537) ukończyli dzieło, które doskonałością konstrukcji i przepychem dekoracji przyćmić miało wszystko, co znała do tej pory sztuka bizantyjska. Pierwszy kościół chrześcijańskiego Wschodu – bazylika Hagia Sophia, czyli Świętej Mądrości lub Mądrości Bożej – dodał nowego blasku cesarskiej koronie.

Świątynia, pierwotnie wchodząca w obręb zespołu budowli pałacowych, łączy w swym planie cechy trójnawowej podłużnej bazyliki wczesnochrześcijańskiej z układem centralnym. Nad nawą środkową, niby firmament niebieski, rozpościera się olbrzymia kopuła o średnicy 31 metra. Jej wierzchołek wznosi się 65 metrów nad poziomem budowli. Dwie półkopuły przylegają do niej od strony absydy i narteksu. Półkoliste wnęki po bokach absyd akcentują podłużny charakter nawy. Rząd okien u nasady kopuły i okna przepruwające arkadowo zakończone ściany nadają masywnej budowli wrażenie lekkości i – rzec można – niematerialności. Misternie płaskorzeźbione kostkowe kapitele stosunkowo niewielkich kolumn, oddzielających nawy oraz otwierających ku środkowi galerie nad nawami bocznymi, ozdobne posadzki i wspaniale dekoracje malarskie potęgują nieziemską atmosferę wnętrza, migocącego w obfitym świetle złotem mozaik i lśnieniem marmurów. Architektura to jeszcze czy raj pod gigantycznym, niebiańskim sklepieniem ? Prokopiusz z Cezarei, ówczesny kronikarz czynów Justyniana, pisał o sklepieniu kopuły kościoła Hagia Sophia, że sprawia ono wrażenie, jakby na złotym łańcuchu z niebios zwisało.

Budowniczowie świątyni wykorzystali doświadczenia antycznej architektury rzymskiej, łącząc je z blaskiem sztuki Wschodu. Doskonałość konstrukcyjna kościoła Mądrości Bożej wywarła poważny wpływ na architekturę kościelną, a także – po wielu stuleciach – na sakralne budownictwo islamu.

Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 roku Hagia Sophia stała się meczetem. Przy narożnikach budowli wzniesiono cztery minarety. Od roku 1934 zamieniona na muzeum i otoczona troskliwą stałą opieką konserwatorską, słynna świątynia odbiera znów hołd i podziw od zwiedzających ją milionów turystów z całego świata.