El Tajin – Piramida Czasu.

Niejeden pałac, piramidę, sanktuarium dawnych Indian zburzyli jeszcze pierwsi konkwistadorzy w poszukiwaniu złota. Przyroda dokonała reszty, ale też ona jedna, nie człowiek, ukryła przynajmniej gruzy, zwaliska – jedyne świadectwa wspaniałej przeszłości prawowitych Amerykanów -przed zachłannością białych przybyszów.

Jedną z budowli nie tak dawno odkrytych w zielonej puszczy meksykańskiej, w starym mieście Totonaków El Tajin, jest niezwykła piramida, poświęcona niegdyś bóstwu Czasu. Zbudowano ją zapewne około VIII wieku. Choć w gruncie rzeczy niewielka (zajmuje kwadrat powierzchni o bokach 35×35 m i wznosi się na wysokość około 18 metrów), czyni wrażenie budowli monumentalnej, okazałej. Przyczyna tego wrażenia tkwi w niezwykłej regularności i majestacie bryły, a może i w tym, że dziś, otoczona lasem i porośniętymi zwaliskami ruin sąsiadujących budowli, wyrasta przed oczyma nagle, pozbawiona otaczającej przestrzeni.

Idealnie kwadratowa w planie, wyłania się z zieleni pejzażu w formie siedmiu schodkowo wznoszących się kondygnacji z niewielkim pomieszczeniem – dawnym sanktuarium poświęconym bóstwu Czasu – na szczycie. Piękna, kunsztowna obróbka bloków twardego wapienia półkrystalicznego, z których ją wzniesiono, świadczy o wysokich umiejętnościach indiańskich budowniczych. Zewnętrzne lica wszystkich siedmiu kondygnacji piramidy przepruwają płytkie czworoboczne nisze, polichromowane, w kolorach zielonym i czerwonym. Być może spełniały one rolę grobowców, o czym świadczyłyby znalezione w nich przedmioty: broń, ceramika obrzędowa oraz rzeźby w kształcie palmy i jarzma (niektórzy uczeni widzą w tych przedmiotach rodzaj amuletów chroniących zmarłego przed złymi mocami). Na szczyt piramidy prowadzą, z jednej tylko strony, okazałe schody, ozdobione po bokach dwoma pasami z wyobrażonym na nich meandrem. Przykrywają one na swej rozciągłości nisze, co wskazywałoby, że schody zostały dobudowane nieco później. W każdym razie kompozycyjnie nie stanowią one integralnej części budowli.

Wszystko w Piramidzie Czasu (zwanej też Piramidą Nisz) jest symboliczne. Jest ona jak gdyby świątynią – kalendarzem: cztery boki budowli znamionować miały cztery pory roku: 365 nisz — 365 dni roku słonecznego; trzynastokrotne powtórzenie meandra na pasach flankujących schody odpowiadało 13 miesiącom rytualnego kalendarza.

Sława starej piramidy w El Tajin jest młoda. Trwa dopiero od chwili odkrycia jej przez archeologów i rozpoczęcia przy niej prac konserwatorskich. Na blask tej sławy padają jednak promienie wielowiekowej historii, nie znanej jeszcze w pełni tradycji i kultury Totonaków, wskrzeszone promienie umarłej cywilizacji.