Rzym – mauzoleum Hadriana.

Objęcie przez Hadriana (Publiusa Aeliusa Hadrianusa) cesarskiego tronu w roku 117 rozpoczęło dla cesarstwa rzymskiego okres względnego spokoju. Zmuszony do zaprzestania wyczerpujących wojen względami ekonomicznymi, nowy cesarz podniósł jednak wartości bojowe armii poprzez daleko idące reformy (zaciągi do legionów spośród ludności podbitych prowincji), umocnił granice systemem wielokilometrowych murów obronnych i fortec, wprowadził też wiele reform administracyjnych i prawnych. Przede wszystkim jednak przeszedł do historii jako miłośnik kultury i sztuki hellenistycznej, jako wielki budowniczy. Przeszedł tez – tyle, że nie on jeden spośród starożytnych – głośną historią słabości do pewne go pięknego chłopca imieniem Antinous.

Z wielu budowli, które ozdobiły Rzym za jego panowania i z jego inspiracji, jedną z najsłynniejszych do dziś jest mauzoleum cesarskie nad brzegiem Tybru, od XVIII wieku zwane Castel Sant Angelo – Zamek św. Anioła. (Nazwę tę budowla bierze od wieńczącego ją posągu Michała Archanioła, ustawionego w 1752 roku.)

Bryła mauzoleum uderza monumentalnością i masywnością murów. Na solidnym, kwadratowym w planie cokole (o długości boków równej 84 metra) wyrasta cylindryczny masyw murów, o średnicy 64 metrów. Nad nim czworoboczna, lecz znacznie mniejszych rozmiarów, nadbudówka. Pierwotnie wieńczył ją posąg Hadriana. Wnętrze – dziś, w efekcie wielokrotnych przebudów całkowicie zmienione — wyłożone było początkowo marmurami i ozdobione rzeźbami. Kamienny most — Pons Aelius — przerzucony przez Tybr łączy zamek z Polem Marsowym. Kamienne rzeźby na moście, z czasów nowożytnych, wykute zostały według szkiców Giovanniego Lorenza Berniniego. W 271 roku mauzoleum Hadriana włączone zostało do systemu obronnego Rzymu, a w V wieku opasane jeszcze murem i zamienione w potężną cytadelę.

Budowa mauzoleum, rozpoczęta w roku 135, zakończona została już po śmierci Hadriana, w roku 139. Obok niego spoczęły tu z czasem zwłoki kilku następnych cesarzy: Antoninusa Piusa, Marka Aureliusza, Septymiusza Sewera, Karakalli. Od czasów średniowiecznych przez kilka stuleci mauzoleum Hadriana było siedzibą papieży, skarbcem papieskim oraz więzieniem. Później służyło za arsenał i koszary. Dziś mieści się tu muzeum. Jego mury widziały wiele wydarzeń historycznych, groźnych i ponurych. Przewijali się przez nie tak straszni i słynni ze zbrodni ludzie, jak m.in. syn papieski Cesare Borgia. Sława budowli przeszła do historii, legendy, a nawet muzyki.