Kijów – sobór św. Sofii.

Schyłek X wieku. Pod berłem Włodzimierza Wielkiego stabilizuje się władza, utrwala feudalny porządek – przychodzi pora także na ukształtowanie odrębnej, ruskiej kultury. Zapłodni ją – po przyjęciu przez Włodzimierza chrztu w 998 roku – blask kultury bizantyjskiej. Chylące się do upadku Bizancjum przekaże więc Rusi to, co najcenniejsze z wielowiekowej tradycji cesarstwa.

Włodzimierz Wielki stworzył Ruś. Jego syn, Jarosław Mądry, utrwalił potęgę państwa, rozbudował stołeczny Kijów, upiększył go cerkwiami i pałacami. Wzniesiony z jego fundacji około 1037 roku sobór św. Sofii (Mądrości Bożej) to nie tylko najwspanialsza i najsłynniejsza świątynia dawnej Rusi, ale i jeden z najciekawszych obiektów europejskiej architektury średniowiecza.

Obszerną przestrzeń świątyni cztery rzędy filarów dzieliło pierwotnie na pięć naw, zakończonych od wschodu półkolistymi absydami. Z trzech boków (z wyjątkiem strony z absydami) otaczały ją galerie z emporami dla księcia, dworu i drużyny. Tak więc i w bożym domu wywyższenie dla władcy i dostojników ucieleśniało feudalną hierarchię stanową. Na zewnątrz, nad dostojną bryłą budowli wyrastało ku niebu dwanaście kopuł na bębnach, skupionych wokół centralnej i największej kopuły nad skrzyżowaniem nawy głównej z nawą poprzeczną.

W wiekach XVII i XVIII sobór św. Sofii otrzymał zewnętrzną szatę barokową. Zachował się jednak pierwotny układ architektoniczny budowli, a przede wszystkim -przetrwał w niezłym stanie wystrój wnętrza. W blasku światła, wpadającego przez okna bębna centralnej kopuły, lśnią złociste mozaiki: Chrystus Pantokrator na podniebiu kopuły, czterej ewangeliści na żagielkach, dwunastu apostołów na bębnie i czterdziestu męczenników na podniebiach łuków jarzmowych. Ze ściany absydy spogląda na wiernych Matka Boska Orantka, nad sceną Komunii Apostołów i fryzem świętych oraz Ojców Kościoła. Na sklepieniu absydy – Chrystus na Majestacie w otoczeniu Marii i św. Jana Chrzciciela.

Ściany i filary świątyni pokrywają freski ze scenami z Nowego i Starego Testamentu, z życia Marii, ze świętymi, ale także z postaciami świeckimi, m.in. z portretami rodziny fundatora – Jarosława Mądrego (wizerunek samego księcia nie zachował się). Wnętrza wież ze schodami prowadzącymi na empory zdobią freski o tematyce wyłącznie świeckiej, a więc z przedstawieniami łowów, gier, biesiad, ceremonii dworskich. (Malowidła, pokryte w XIX wieku innymi, odsłaniane są od 1928 roku.)

Nie znamy nazwisk budowniczych soboru. Jego wspaniałość i analogie z architekturą bizantyjską pozwalają jednak sądzić, że świątynia i jej wystrój były dziełem mistrzów bizantyjskich, przy współudziale ich uczniów.